Savaş Yayınları Alman Siyasal Sistemi ve Devlet Erklerinin İç İçeliği

Savaş Yayınları Alman Siyasal Sistemi ve Devlet Erklerinin İç İçeliği Devlet • Toplum • Hukuk • Kurumlar Das politische System Deutschlands und seine engverzahnte Staatsgewalt Staat • Gesellschaft • Recht • Institutionen İhsan Yılmaz BAYRAKTARLI İÇİNDEKİLER / INHALTSANGABE 1. TAKDİM • VORWORT ................................................................xiv 2. KISALTMALAR • ABKÜRZUNGEN............................................... XXİ 3. GİRİŞ • EINFÜHRUNG ...................................................................1 4. DEMOKRASİNİN TEMEL İLKELERİ • GRUNDELEMENTE DER DEMOKRATIE..............................................5 4.1. KATILIMCI DEMOKRASİ VE MEŞRUİYET • PARTIZIPATION UND LEGITIMATION .......................................7 4.2. HUKUK DEVLETİ • RECHTSSTAAT ......................................10 4.3. ERKLER AYRILIĞI • GEWALTENTEILUNG............................18 4.3.1. TARİHSEL SÜREÇ • HISTORISCHER RÜCKBLICK ......................................19 4.3.1.1. Eflatun ve Aristoteles • 4.3.1.2. Polybios....................................................22 4.3.1.3. Cicero .....................................................25 4.3.1.4. John Locke ..............................................29 4.3.1.5. Montesquieu ............................................31 4.3.2. ERKLER AYRİLİGİ KURAMİNA GETİRİLEN ELEŞTİRİLER • KRITIK DER GEWALTENTEILUNG ...............................37 4.3.3. YATAY ERKLER AYRILIĞI • HORIZONTALE GEWALTENTEILUNG ...........................40 4.3.4. DİKEY ERKLER AYRILIĞI • VERTIKALE GEWALTENTEILUNG ...............................44 4.3.5. DÖNEMSEL SEÇİMLERLE İKTİDAR GÜCÜNÜ SINIRLAMA • ZEITLICHE GEWALTENTEILUNG.................................48 Platon und Aristoteles...............................19 4.3.6. SOSYAL ERKLER AYRILIĞI VE DİĞER DENETİM ORGANLARI • SOZIALE GEWALTENTEILUNG UND ANDERE KONTROLLMECHANISMEN.........................................48 5. ALMAN ANAYASA HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ • EIN KURZER RÜCKBLICK AUF DAS DEUTSCHE VERFASSUNGSRECHT ..................................................................51 5.1. PAUL KİLİSESİ ANAYASASI • 5.2. 1871 İMPARATORLUK ANAYASASI • 5.3. WEIMAR CUMHURİYETİ ANAYASASI • 5.4. FEDERAL ALMANYA CUMHURİYETİ ANAYASASI • 6. SİYASAL SİSTEMİN BİLEŞENLERİ • KOMPONENTE DES POLITISCHEN SYSTEMS ...................................65 6.1. SİYASAL KÜLTÜR • POLITISCHE KULTUR PAULSKIRCHENVERFASSUNG ..............................................51 DIE REICHSVERFASSUNG VON 1871 ....................................52 DIE VERFASSUNG DER WEIMARER REPUBLIK .......................54 ENTSTEHUNG DES GRUNDGESETZES ....................................60 6.1.1. MEDYA • MEDIEN ...............................................66 6.1.2. SİYASAL SİSTEMİN BİR BİLEŞENİ OLARAK SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI INTERMEDIÄRES SYSTEM IN DER DEUTSCHE DEMOKRATIE ..........................................................70 6.2. SİYASİ PARTİLER • POLITISCHE PARTEIEN .......................75 6.2.1. BAŞLICA ALMAN SİYASİ PARTİLERİ • EINZELNE PARTEIEN ...............................................81 6.2.1.1. SPD ........................................................81 6.2.1.2. CDU/ CSU...............................................83 6.2.1.3. FDP .........................................................85 6.2.1.4. BÜNDNIS 90/ DIE GRÜNEN ......................88 6.2.1.5. PDS/ DIE LINKE .........................................91 6.2.1.6. Aşırı Sağ ve Sol Partiler ve Diğerleri• Rechts-und Linksextreme Parteien und Andere ..............................................94 o Almanya Ulusal Demokratik o Cumhuriyetçiler REP Partisi NPD Nationaldemokratische Partei Deutschlands NPD .............................96 Republikaner REP...............................98 6.2.2. PARTİ KAPATMA DAVALARI: KP, SRPD VE NPD • Parteiverbote: KPD, SRP und NPD ...................100 6.2.2.1. Kuramsal Temeller • Theoretische Grundlagen .......................100 6.2.2.2. Anayasayı Koruma • Schutz der Verfassung ...........................103 6.2.2.3. Almanya Sosyalist İmparatorluk Partisi (SRPD) • Sozialistische Reichspartei Deutschlands SRP........................................................106 6.2.2.4. Alman Komünist Partisi (KPD) • Kommunistische Partei Deutschlands KPD .................................108 6.2.2.5. Bir Siyasi Parti Kapatma Denemesi (NPD - HALK BİRLİĞİ) • Der Verbotsversuch einer politischen Partei (NPD-Volksunion) ......................114 6.3. SEÇİM SİSTEMİ VE SEÇİMLER • WAHLSYSTEM UND WAHLEN .............................................118 6.3.1. SEÇİMLERİN TEMEL İLKELERİ • GRUNDSÄTZE DES WAHLSYSTEMS...........................119 6.3.2. ALMAN SEÇİM SİSTEMİNİN TARİHÇESİ VE NİTELİĞİ GENESE UND MERKMALE DES WAHLSYSTEMS .........120 6.3.3 SEÇİM BÖLGELERİ VE ÇEVRELERİNİN DÜZENLENMESİ • GLIEDERUNG DES WAHLGEBIETES..........................129 6.3.4. MİLLETVEKİLİ ADAYLIKLARININ BELİRLENMESİ • KANDIDATENAUFSTELLUNG ..................................134 6.3.5. YENİ SEÇİM YASASINA GÖRE ALMAN SEÇİM SİSTEMİ • WAHLSYSTEM NACH DEM NEUEN WAHLRECHT .........135 7. FEDERAL DEVLET ÖRGÜTLENMESİNDE ANAYASAL KURUMLAR • VERFASSUNGSORGANE IM POLITISCHEN SYSTEM ..........................153 7.1. FEDERAL PARLAMENTO VE YASAMA YETKİSİ • BUNDESPARLAMENT UND SEINE GESETZGEBUNGSKOMPETENZ ...........................................153 7.1.1. FEDERAL DEVLET ÖRGÜTLENMESİNDE YASAMA YETKİSİ • GESETZGEBUNGSKOMPETENZEN ZWISCHEN BUND UND LÄNDERN .....................................................155 7.1.1.1. Federal Parlamento’nun 7.1.1.2. Yasama Yetkisi Federal Parlamento 7.1.1.3. Teamülen Federal Parlamento’nun Yasama Yetkisine Bırakılan Alanlar • Ausschließliche Gesetzgebung des Bundes............................................155 Tarafından Üstlenilen Alanlar • Konkurrierende Gesetzgebung des Bundes............................................155 Yasama Yetkisine Bırakılan Alanlar • Ungeschriebene Gesetzgebungs- zuständigkeit des Bundes.......................157 7.1.2. YASA NEDİR? • 7.1.3. YASA YAPMA SÜRECİ • 7.1.4. FEDERAL PARLAMENTONUN OLUŞUMU • 7.1.1.4. Eyalet Parlamentolarının Yasama Yetkisine Bırakılan Alanlar • Ausschließliche Gesetzgebung der Länder ...........................................157 WAS IST GESETZ ..................................................160 GESETZGEBUNGSVERFAHREN ...............................163 DEUTSCHER BUNDESTAG......................................168 7.1.4.1. Komisyonlar • Ausschüsse ..................170 7.1.4.2. Milletvekilleri • Die Abgeordneten.....172 7.1.4.3. Parlamentonun Denetim Fonksiyonu • Die Parlamentarische Kontrollfunktion....................................173 7.2. FEDERAL TEMSİLCİLER MECLİSİ • BUNDESRAT...........175 7.3. FEDERAL CUMHURBAŞKANI • BUNDESPRÄSIDENT.........182 7.4. HÜKÜMET KURULUŞU • REGIERUNGSBILDUNG ..............188 7.4.1. ŞANSÖLYE VE BAKANLAR • 7.4.2. FEDERAL DEVLET VE YEREL YÖNETİM KANZLER UND MINISTER......................................189 POLİTİKALARI • BUNDESSTAAT UND KOMMUNALPOLITIK ...............195 7.5. ALMAN HUKUK SİSTEMİ • DIE DEUTSCHE RECHTSORDNUNG....................................198 7.5.1. YARGI VE YARGININ YAPISI • JUSTІZ UND IHR AUFBAU .....................................204 7.5.1.1. Yargıç • Der Richter............................210 7.5.1.2. Fahri Yargıç • Laienrichter und Schöffe.......................214 7.5.1.3. Savcı • Der Staatsanwalt ......................216 7.5.1.4. Avukat • Der Anwalt............................217 7.5.2. YARGIÇ VE YARGIÇLAR YASASI • RICHTER UND RICHTERGESETZ.............................217 7.5.2.1. Gözetim Kurulu • 7.5.2.2. Yargıcın Hukuk Eğitimi • 7.5.2.3. Yargıçlar Seçim Kurulu • 7.5.2.4. Yargıç Atamaları • 7.5.2.5. Yargıçların Siyasal Çalışmaları ve 7.5.2.6. Alman Toplumunda Yargı Algısı • Dienstaufsicht ......................................220 Die Juristische Ausbildung zum Richter.................................................221 Richterwahlausschuss ..........................224 Rekrutieren der Richter........................227 Tarafsızlık • Die politische Tätigkeit eines Richters und seine Objektivität ..........................232 Das Rechtsverständnis bzw. Rechtsgefühl der deutschen Bevölkerung gegenüber der praktizierenden Justiz...........................239 7.5.3. YARGIYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER • DIE WESENTLICHEN BEINFLUSSENDEN FAKTOREN IN DER RECHTSSPRECHUNG ................................243 7.5.3.1. Medyanın Etkisi • 7.5.3.2. Toplumsal Etkiler: 7.5.3.3. Üst Mahkemelerin Etkileri • Einfluss der Medien auf das Gerichtsverfahren ................................244 Din ve Diğer Faktörler • Beeinflusssung durch das soziale Umfeld: Religion und weitere Faktoren .............249 Einfluss der obergerichtlichen Rechtsprechung....................................253 7.5.4. GERİLİM DÖNEMLERİNDE HUKUK VE SİYASET ARASINA SIKIŞMIŞ YARGIÇ- ÖRNEK OLAYLAR • DER RICHTER ZWISCHEN RECHT UND POLITISCHER MACHT WÄHREND DER SPANUNGSZEITRÄUME – FALLBEISPIELE ...................................................254 7.5.4.1.FeAnMa’nın Okullarda Haç Asma İle İlgili Kararı • Anbringen von Kreuzen in Klassenräumen (Kruzifix- Streit).........255 7.5.4.2.Ludin Örneklemesinde FeAnMa’nın Başörtüsü Kararı • Das Kopftuchurteil des Verfassungsgerichts im Fall Ludin ....258 7.5.4.3.FeAnMa’nin Başörtüsüyle İlgili 2015 Tarihli Yeni Kararı • Das neue Kopftuchurteil des Verfassungsgerichts vom 2015 ............264 7.6. FEDERAL ALMANYA ANAYASA MAHKEMESİ VE KURUMSAL YAPISI • DAS VERFASSUNGSGERICHT DER BUNDESREPUBLİK DEUTSCHLAND UND SEINE STRUKTUR .............................271 7.6.1. TARİHİ GELİŞİMİ • ENTSTEHUNG.......................271 7.6.2. OLUŞUMU • ORGANISATІON ...............................274 7.6.3. ÜYE SEÇİMİ • WAHL DER RICHTER....................275 7.6.4. GÖREVLERİ • TÄTIGKEITSFELDER.....................280 7.6.4.1. Anayasa Organlarının ve Federatif Anlaşmazlıkların Denetimi • Organstreitigkeiten und föderative Streitigkeiten .......................................282 7.6.4.2. Yasama İşlemlerinin Denetimi • Kontrolle der Gesetzgebungsakten .......282 7.6.4.3. Anayasa Şikayeti • 7.6.4.4. Demokrasi ve Hukuk Devletini Verfassungsbeschwerde........................285 Koruma • Demokratie- und Rechtsstaatssicherung .........................290 7.6.5. ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARININ BAĞLAYICILIĞI • WIRKSAMKEIT DER ENTSCHEIDUNGEN DES VERFASSUNGSGERICHTS........................................292 7.6.6. BİR ANAYASA ORGANI OLARAK SİYASAL YAPIDA FEDERAL ANAYASA MAHKEMESİ • BUNDESVERFASSUNGSGERICHT ALS EIN VERFASSUNGSORGAN IM POLITISCHEN PROZESS .....292 8. ÖZET VE DEĞERLENDİRME • SCHULUSSBETRACHTUNG...........................................................297 8.1. DEMOKRATİK SİSTEMDE ERKLER AYRILIĞI VE YARGI • GEWALTENTEILUNG IM GEFÜGE DER DEMOKRATIE UND GERICHTSBARKEIT..............................................................297 8.2. SEÇİM SİSTEMİ VE SEÇİMLER • WAHLSYSTEM UND WAHLEN ...............................................301 8.3. HUKUK VE YARGIÇ • RECHT UND RICHTER........................305 8.4. ANAYASA VE FEDERAL ANAYASA MAHKEMESİ • GRUNDGESETZ UND DAS VERFASSUNGSGERICHT...................306 8.5. BİR VATANDAŞ OLARAK YARGIÇ, HUKUK VE MAHKEMELER • DER RICHTER ALS BÜRGER, RECHT UND DIE GERICHTE .......311 9. EKLER/ OKUMA PARÇALARI • ANHÄNGE/ LESETEXTE...............317 9.1. FRANZ KAFKA’DAN BİR ÖYKÜ: YASAYA AÇILAN KAPI...317 9.2. EINE ERZÄHLUNG VON FRANZ KAFKA: DIE TÜR ZUM GESETZ.........................................................319 10. KAYNAKÇA • LITERATURVERZEICHNIS.......................................321 10.1. İNTERNET KAYNAKLARI • INTERNETVERZEICHNIS ...........338 10.2. ÇİZELGE KAYNAKÇASI • ABBILDUNGSVERZEICHNIS ........340 10.3. DİĞER KAYNAKÇALAR • ZUSÄTLICHE VERZEICHNIS........347 11. KAVRAM DİZİNİ • STICHWORTRESGISTER .................................349 1. TAKDİM • VORWORT Bu çalışma, kitabın daha önceki baskılarının gözden geçirilmiş ve kapsamlı olarak geliştirilmiş halidir. Kitaba yeni bölümler eklenmiş, mevcut bölümlere ilişkin açıklamalar genişletilmiş ve Alman siyasal sisteminde yapılan son değişikliklere yer verilmiştir. Kitabın isminde de değişiklik yapılmıştır. Çalışma, Alman siyasal sistemini konu ettiğinden, okuyucuya kolaylık sağlama amacına yönelik olarak ve bir yeniliğe de öncülük etmek adına, İçindekiler ve metin içi başlıkları Almanca karşılıkları ile beraber verilmiştir. Okuyucuya kullanım kolaylığı ve ilgili konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamak amacıyla kitap, Türkçe ve Almanca olmak üzere, iki dilde hazırlanmış renkli 29 çizelge ile destek- lenmiştir. Gerek konu başlıkları gerekse çizelgelerde kullanılan Türkçe kavramlar, Almanca’dan birebir çevrilmemiş; Alman litera- türündeki kavramların Türkçe’deki en uygun karşılıkları tercih edilmiştir. Devletler, demokratik anayasalarıyla iyi ve adaletli bir yönetim düzenini hedefler. Alman Devleti de anayasasının 20. maddesinin 2. ve 3. paragraflarında “İktidar gücünü Alman halkı adına bir- birinden bağımsız olan yasama, yürütme ve yargı organları aracılığı ile yürütür” kuralını benimsemiştir. Devletin bu organları doğal olarak beraber çalışmak durumundadırlar. İşte bu çalışma, yargı ve siyaset kurumlarının iç içe girmiş kaçınılmaz yakın ilişkilerini incelemektedir. Devlet erkleri arasında var olan çatışma noktalarının, yetki dağılımında çoğu zaman yetki sınırlarının yakın veya iç içe geçmiş olmasından kaynaklandığı görülür. Devlet organlarının yetkilerinin anayasa ile belirlenmesi ve sınırlandırılması iktidar gücünün keyfi kullanılmaması için konulmuş önemli bir engeldir. Ancak bu düzenleme, devlet erklerinin zorunlu olarak ortak çalışması zorunluğundan doğan birçok sorunu da beraberinde getirmektedir. Örneğin, yargının siyasal kurumlardan tamamen bağımsız, kendi iç işleyişinde de özerk olması hep tartışılır. Fakat halkın devlete olan güveninin tecelli edeceği yegâne kurum olan yargının demokratikleştirilmesi çok konuşulmasına rağmen, bu konuda ciddi değişiklikler getirecek adımların atılmadığı görülmektedir. Yasama, yürütme ve yargı erkleri arasında var olan gerilim, erkler ayrılığı fikrinden daha eskiye dayanmaktadır. Kanunları yorumlama konusu Roma Hukuku’nun da tartışma konusuydu. Hatta tartışmalar o derece ileri seviyede yapıldı ki İmparator Justinianus M.S. 553 yıllarında kanunları yorumlamayı yasak etmişti (Hirsch 2002, V). Bugün de aynı tartışmalar söz konusudur. Yapılan tartışmalara bir yanıt olarak Alman Anayasa Mahkemesinin ilk hâkimlerinden Willi Geiger, tarafları şu şekilde ikaz etmektedir: “Bir mahkemenin, hatta anayasa mahkemesinin görevi anlaşmazlıklar konusunda bir karar vermektir. Mahkemenin görevi bilimsel çalışmalar yapmak değildir.” (Geiger 1980, 5). Bu çalışma, erkler ayrılığının başlangıçtan günümüze kadar genel bir özetini yaparken aynı zamanda Alman anayasal tarihini de Paul Kilisesi Anayasasından itibaren incelemektedir. Çalışma aynı zamanda anayasa fikrinin gelişimini ve çeşitli anayasa modellerini konu etmektedir. Siyasal sistemin gelişiminin devam ettirilmesinde temel unsur olarak anayasa kabul edilmektedir. Bunu esas alan bu çalışma anayasaların siyaset kurumu ile ilişkilerine ve bunların işleyişlerine de kısaca yer vermiştir. Anayasa, aynı zamanda da bu siyasal sistemin işletim programı olma hüviyetindedir. Siyasal kararların alınmasında hangi kurumun veya yetkilinin hangi kararı vereceğini belirler. Anayasalarda toplumun tümünün değer yargıları ön plana çıkar. Bu çalışmanın temel alanını, devlet erklerinin (yasama, yürütme, yargı) yetki ve sorumluluk alanlarının Federal Almanya Cumhuriyeti Anayasasının ilgili maddelerinde yerini bulmuş olmasına rağmen, çeşitli ortam ve bilimsel çalışmalarda konu edilen erkler arası çekişme, hatta ileri seviyede yapılan tartışmalar ve bu kurumların anayasa ve yasalar içindeki konumu oluşturmaktadır. Çalışmanın ilgili kısmında Federal Almanya Anayasasının maddeleri yorumlanmış ve bu anayasa maddeleri sayfa sonuna, örneğin FeAnMad 19 şeklinde ve Bundeszentrale für politische Bildung’un (bpb) tercümelerinden faydalanılmıştır. Kısaltmalar çoğu zaman Almanca esasına dayandırılarak Türkçeleştirilmiş, ancak birçok kısaltma Almanca aslında olduğu gibi bırakılmıştır. Zira okuyucu atıf yerini ancak bu şekilde kolaylıkla bulabilecektir. Örneğin, bir Federal Anayasa Mahkemesi kararına atıfta bulunulmuşsa, kısaltma da Almanca aslında olduğu gibi bırakılmıştır. Aksi takdirde o kaynağa doğrudan ulaşmak mümkün olmayacaktır. Max-Planck Enstitüsü‘den Sayın Dr. Silvia Tellenbach’a ve yönlendirmelerinden dolayı Albert Ludwigs Üniversitesi Hukuk Fakültesi profesörlerinden Sayın Prof. Dr. Thomas Würtenberger’e, tavsiye mektubu ile Max-Planck Enstitüsüne kabulümü sağlayan İstanbul Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Adem Sözüer ve bu çalışmanın fikir babası Sayın Prof. Dr. İzzet Özgenç’e içtenlikle teşekkür ederim. Yazım hatalarını düzeltmek için ilk okumayı yapan ve önerilerinden yararlandığım değerli arkadaşım Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Sayın Prof. Dr. Veysel Başpınar’a teşekkürü bir borç bilirim. Kapsamlı değişiklik yapılan elinizdeki kitabın üçüncü baskısının ortaya çıkmasında yardımlarını esirgemeyen Gazi Ünivesitesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku kürsüsü asistanlarından Sayın Gökhan Ölmez, Ali Şahin Kılıç, Efe Can Karabulat, Musa Kaya, Osman Gazi Ünal ve Burcu Baytemir Kontacı’ya, ayrıca Anayasa Hukuku kürsüsü asistanı Murat Erdoğan’a ve kitapta yer alan çizelgelerin yeniden çiziminde yaptığı değerli katkılardan dolayı yeğenim Mimar Ömer Faruk Bayraktarlı’ya teşekkürü bir borç bilirim. Bu tür çalışmaların ortaya çıkmasında en önemli faktör huzurlu bir çalışma ortamıdır. Bunu bana sağlayan aileme ve sevdiklerime müteşekkirim. Bu kitabın, yayımını gerçekleştiren Savaş Yayınevi sahibi Sayın Barış Gezerkaya ve dizgisini titizlikle yapan, Ümmühan Eroğlu’na en içten teşekkürlerimi sunarım. Bu çalışmaya yönelik yapıcı eleştiri, görüş ve önerilerinizi [email protected] adresine göndermeniz beni çok memnun edecektir. İhsan Yılmaz Bayraktarlı